Piramida finansowa i jej konsekwencje

Piramida zrobiona ze zwiniętych banknotów
Działanie piramidy finansowej opiera się na werbowaniu nowych uczestników, którym za lokowanie swoich środków finansowych obiecuje się łatwy i pewny zysk


Twórcą piramidy finansowej był włoski finansista Charles Ponzi, dlatego często określa się tą działalność jako system Ponziego. Polega na tym, że zysk jednego konkretnego uczestnika (założyciel piramidy) jest zależny od wpłat innych uczestników znajdujących się o stopień niżej w strukturze finansowej. Założyciel wspomnianej struktury stara się pozyskać jak najwięcej uczestników, którzy dokonają wpłat by potem z ich tytułu osiągnąć zyski. Ponieważ z reguły cały schemat nie opiera się jedynie na świadczeniu usług finansowych a na werbowaniu kolejnych osób, co prowadzi do jego upadku. Istnienie piramidy finansowej możliwe jest tylko wtedy, gdy suma wycofanych wpłat jest na tyle nieduża, że nie przewyższa nowych środków napływających od kolejnych zwerbowanych uczestników.

Mechanizm działania piramidy finansowej

Zachęceni dużym zyskiem zwerbowani uczestnicy wpłacają swoje środki finansowe, które trafiają do założyciela tej struktury finansowej. Dzięki pierwszym wpływom pieniądze wypłacane są zwykle pierwszym uczestnikom piramidy, przez co kolejni stają się mniej ostrożni i mają pewność, że dla nich przygotowany jest taki sam scenariusz. Jednak twórcy piramidy stopniowo wydłużają okres wypłat, w tym samym czasie werbując nowych uczestników, przez co poprzedni tracą powierzone środki. Piramida finansowa będzie istnieć, gdy napływ kolejnych wpłacających będzie odpowiednio wysoki, a gdy ta tendencja nie będzie się utrzymywała, konstrukcja stopniowo zacznie się rozpadać jak domek z kart.

Zgodnie z przepisem karnym, art. 286 § 1. Kodeksu karnego za tworzenie struktury finansowej określanej mianem piramidy finansowej grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

To co przyciąga klientów do piramidy finansowej są łatwe i pewne zyski, które dość szybko mogą przewyższyć wielkość wpłacanych środków. Jednak jeśli mają one być uzależnione od wpłat innych uczestników jest to dla nas sygnałem, że prawdopodobnie wchodzi w pułapkę piramidy finansowej. Znacznie trudniej o rozpoznanie, gdy jej założyciele zapewniają o tym, że zysk klientów będzie pochodził np. z obrotu inwestycji czy aktywów.

Piramida Madoffa jako jedna z przyczyn kryzysu ekonomicznego w Stanach Zjednoczonych

Jednym z najbardziej znanych przykładów współczesnych piramidy finansowej jest przypadek Bernarda Madoffa. Stworzył on strukturę finansową, której głównym zadaniem było przyciągnięcie jak największej liczby inwestorów prywatnych, banków i różnych instytucji lokujących pieniędzy w fundusz Madoffa. Początkowo nic nie wzbudzało podejrzeń, gdyż fundusz miał charakter elitarny i zainwestowało w niego wiele sławnych osób zarówno ze świata biznesu jak i kultury. Finał tej historii był jednak niewyobrażalnie kosztowny bowiem inwestorzy stracili na tej operacji około 35 miliardów dolarów. Bernard Madoff został skazany na 150 lat więzienia.

Ludzkie twarze tworzące piramide
W piramidzie finansowej zysk zależy od liczby zwerbowanych do niej uczestników

Jak ochronić się przed piramidą finansową

Zanim dokonamy inwestycji pieniędzy na fundusz bądź na rzecz firmy rzekomo oferującej pewne zyski upewnijmy się czy:

  • dana firma lub instytucja posiada odpowiednie zezwolenie na oferty lokacyjne lub inwestycyjne oraz ewentualny wpis do właściwego rejestru (np. o prowadzeniu działalności gospodarczej, maklerskiej czy ubezpieczeniowej)
  • osoba fizyczna przedstawiająca się jako agent pośredniczący w inwestycji naszych środków posiada odpowiedni wpis do rejestru
  • jest to wiarygodna instytucja, możemy to zrobić przez weryfikację jej danych w Komisji Nadzoru Finansowego (KNF)

Źródła:
Pachucki M., 2013. Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym, Komisja Nadzoru Finansowego
Porta Edukacji Ekonomicznej NBP